Draaicirkel is beslist geen actuele site, maar op een datum als vandaag houd ik toch even halt bij de afschuwelijke aanslag en de muziek die daaruit ontstond.
Ik wandelde die dag in het centrum van het dorp met mijn oudste dochter in de buggy. Vermoedelijk was ik thuis aan het werk. Ik had gehoord of gelezen dat er een wolkenkrabber in brand stond door een botsing met een vliegtuig maar had de ernst niet begrepen. Er vloog in dat land wel vaker een vliegtuig tegen een gebouw. Pas toen ik weer thuis was, en de beelden op tv zag, begreep ik de omvang van het drama. Nog lang daarna droomde ik over neerstortende vliegtuigen, en schrok ik als een boeing of airbus te laag overkwam.
Veel muzikanten reageerden op de aanslag. Dat ging in de vorm van een liefdesverklaring aan de stad, zoals de Beastie Boys deden.
Ook waren er veel patriottische, saaie liedjes van countryzangers. Ik ben niet zo'n fan van Bruce, dus viel The Rising ook af.
De compositie die hier mijlen ver bovenuit stijgt werd geschreven door Steve Reich.
Tussen 2009 en 2011 schreef hij WTC 9/11 voor het Kronos Quartet. Het stuk bestaat uit drie delen waarin Reich zorgvuldig de spanning opvoert. In het eerste deel horen we tegen een achtergrond van repeterende strijkers geluidsfragmenten van luchtverkeersleiders die alarm slaan omdat een vliegtuig van koers afwijkt, en van de New Yorkse brandweer die vaststellen dat er een vliegtuig in het WTC is gecrasht en alle beschikbare manschappen daarnaartoe sturen. Onheilspellend is dat de strijkers klinken als een telefoon die van de haak af ligt. In het tweede deel gebruikt Reich getuigenissen van vrienden en buren die in Manhattan woonden. In het slotdeel brengt Reich de gevolgen in beeld. We horen de stemmen van vrijwilligers die bij de doden waakten en het gezang van een Joodse cantor. In de cello waarmee dit deel opent klinkt het verdriet door.
Door er maar een deel uit te laten horen, doe ik geen recht aan het stuk. Op youtube is de versie van Kronos en een van het Cuarteto Quiroga te horen.
De combinatie van de repeterende strijkpatronen en de geluidsfragmenten zorgen voor een ijzingwekkende evocatie van die rampdag. Het is een treffend voorbeeld van de kracht van kunst in het algemeen en muziek in het bijzonder.
Ik hoorde het stuk niet in de uitvoering van het Kronos Quartet maar in die van het Mivos Quartet, uit 2023. Op die cd wordt het gekoppeld aan Different Trains, een compositie van Reich uit 1988, waarin hij geluidsfragmenten verweeft met zijn muziek, en een net zo huiveringwekkende wereld weet op te roepen.
Het album van Kronos was bij het verschijnen omstreden vanwege de coverfoto, waarop de WTC-torens in brand staan vlak voor het tweede vliegtuig zich in de toren boort.
Ook was er dacht ik een 9/11 nummer van house producer Ricardo Villalobos, maar dat kon ik niet meer terugvinden. Wel vond ik het nummer Enfants, waarin hij gebruik maakt van een sample van een kinderkoor. Ik laat hier de openingsminuten horen, het eigenlijke nummer duurt meer dan 17 minuten.
Met goede vriend Bas was ik afgelopen zomer in Parijs. We gingen langs een platenzaak waar veel moois was te vinden, maar door de snoeiharde muziek was het onmogelijk daar lang genoeg te blijven om iets uit kiezen. Ik vroeg aan een medewerker wat dat lawaai was en hij toonde mij het hoesje van Mekanïk Destruktïw Kommandöh, een album van Magma.
Christian Vander, de grote man achter Magma en drummer van de band, nam in 1995 met een kinderkoor een versie van een nummer van dat album op, getiteld Baba Yaga la sorcière. vernoemd naar de tovenares Baba Yaga uit Slavische sprookjes. Villalobos gebruikt dat nummer voor zijn hypnotiserende compositie, en het leuke is dat Magma opeens wel te verdragen is. Het heeft niets met de aanslag in New York te maken, maar welk nummer dat dan is heb ik nog niet achterhaald.
Reich was niet de enige componist die een stuk schreef als reactie op de aanslag. John Adams schreef in 2002 met On the Transmigration of Souls een gedragen en rijke compositie. Iets minder direct en aangrijpend dan Reich.
